Deddf Seilwaith (Cymru) 2024

Adroddiad Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig

Roedd y Comisiwn yn falch o gael gwahoddiad i’r sesiwn graffu flynyddol gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith yn y Senedd. Gwnaethom groesawu adroddiad dilynol y pwyllgor ac ymateb i’r argymhellion ar gyfer y Comisiwn mewn modd cadarnhaol. Nodwn hefyd fod ymateb Llywodraeth Cymru yn rhagweithiol o ran nodi trefniadau ar gyfer yr adolygiad o’r Comisiwn, gan ymateb i’r adroddiad ar ynni adnewyddadwy a’i ddull o ymdrin â materion sy’n ymwneud â dŵr.

Gwnaethom groesawu’r ddadl ddilynol yn y Senedd a nodi’r geiriau cadarnhaol gan Julie James, sef y Gweinidog a oedd yn goruchwylio’r Comisiwn ar y pryd.

“Mae’r Comisiwn yn sicr wedi sefydlu ei hun fel llais awdurdodol o fewn y sector sy’n uchel ei barch ac y mae rhanddeiliaid yn awyddus i glywed ei farn, a chredaf fod hyn yn tystio i aeddfedrwydd y sefydliad. Heb unrhyw amheuaeth mae ei waith yn arwain at newidiadau gwirioneddol”

Julie James MS

Digwyddiad y Sefydliad Dysgu a Gwaith

Ym mis Tachwedd 2024, roedd yn bleser gennym noddi cynhadledd flynyddol y Sefydliad Dysgu a Gwaith yng Nghaerdydd a chymryd rhan ynddi. Dros ar ôl tro, mae problem prinder sgiliau yn y nifer mawr o sectorau seilwaith wedi cael ei chodi fel mater allweddol sy’n rhwystro cynnydd yng Nghymru. Roedd yn gyfle gwych i ymgysylltu â’r prif randdeiliaid yn y sector addysg a sgiliau er mwyn trafod y newidiadau sydd eu hangen, sut y gallwn ddenu pobl newydd i’r diwydiant a sut y gallwn sicrhau bod y syniad o weithio mewn seilwaith yn ddeniadol i bobl ifanc sy’n gadael yr ysgol.

Teithiau Astudio

Mae’r Comisiwn yn awyddus i wella ein dealltwriaeth o faterion sy’n ymwneud â seilwaith a chlywed am yr ymatebion newydd a chyffrous sy’n cael eu datblygu ledled Cymru. Felly, trefnwyd sawl taith astudio mewn gwahanol rannau o Gymru eleni.

Y Drenewydd

Cymunedau Arfordirol Ceredigion

Ym mis Mehefin 2024, gwnaethom deithio i Geredigion gan ddefnyddio rhwydwaith bysiau strategol TrawsCymru. Yn ystod y daith ar y bws, cawsom wybod gan Trafnidiaeth Cymru sut mae’n cefnogi’r rhwydwaith bysiau yng Nghymru ac yn ceisio annog mwy o bobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. Ar ôl inni gyrraedd Aberystwyth, gwnaethom gyfarfod â rhanddeiliaid trafnidiaeth lleol er mwyn clywed yn uniongyrchol ganddynt am y problemau a wynebir gan bobl sy’n byw yn y rhan hon o Gymru o ran ceisio teithio o gwmpas heb gar. Mae’r heriau yma yn wahanol iawn i’r rhai a wynebir mewn rhannau trefol o’r wlad ac roedd yn braf cael ein hatgoffa o hyn wrth ystyried blaenoriaethau cenedlaethol o ran trafnidiaeth.

Ar y daith hon, cawsom gyfle hefyd i deithio ar hyd yr arfordir i’r Borth, er mwyn clywed gan gymunedau y mae newid yn yr hinsawdd yn effeithio arnynt yn uniongyrchol. Roeddem yn awyddus i siarad ag aelodau o Gyngor Cymuned y Borth ac eraill am eu profiadau o fyw gydag arfordir sy’n newid a mwy o lifogydd. Buom yn dyst i sgwrs ddiddorol â chydweithwyr o Cyfoeth Naturiol Cymru ynghylch cynigion ar gyfer yr ardal yn y dyfodol sydd hefyd wedi helpu i lywio gwaith Blwyddyn 3 y Comisiwn ar ymgysylltu â chymunedau ar y mater sensitif hwn.

Bannau Brycheiniog

Tua diwedd y flwyddyn, ym mis Tachwedd, cynhaliodd y Comisiwn ymweliad â Bannau Brycheiniog. Yn ystod yr ymweliad hwn, a drefnwyd gan awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, bu’n bosibl inni drafod sut y gall bywyd mewn ardaloedd sensitif dyfu a ffynnu o dan yr amodau cywir gyda rhanddeiliaid lleol.

Cawsom gyfle hefyd i ymweld â fferm er mwyn gweld technegau rheoli llifogydd naturiol ar waith.  Mae hyn wedi ein helpu i roi ein hargymhellion mewn perthynas â llifogydd yng nghyd-destun gweithgarwch rheoli tir a ffermio. Roedd hefyd yn brofiad cyffrous gwylio pobl ifanc yn meddwl at y dyfodol o ran sut roeddent am weld eu hardal leol yn datblygu yng Nghynllun Datblygu Lleol yr Awdurdod a chawsom gyfle i gyfrannu at y drafodaeth honno.

Datblygu sefydliadol y Comisiwn

Rydym yn ymrwymedig i ddatblygu ein hunain fel Comisiynwyr er mwyn inni allu cyflawni ein rolau yn effeithiol, cyfathrebu’n llwyddiannus yn fewnol ac yn allanol a sicrhau ein bod yn cyflawni ein cylch gwaith fel y’i pennwyd gan Lywodraeth Cymru. I’r perwyl hwn rydym wedi neilltuo amser eleni er mwyn ystyried ein dull gweithredu strategol (gweler uchod) a meddwl am y camau nesaf i’r Comisiwn o ran rhaglen waith barhaus.

Yn wleidyddol, mae’r trosolwg Gweinidogol wedi newid bedair gwaith yn 2024, sy’n golygu bod yr amgylchedd gweithredu wedi bod yn ansicr. Fodd bynnag, yn sgil penodi Prif Weinidog a Chabinet newydd yn ystod hydref 2024, rydym yn gobeithio y bydd hyn yn rhoi’r sefydlogrwydd sydd ei angen ar y Comisiwn i barhau â’i waith am weddill tymor y Senedd hon.

Mewn cysylltiad â’r adroddiad blynyddol hwn, rydym hefyd wedi myfyrio ychydig ar ein blwyddyn o waith a sut y gallwn wella’r ffordd rydym yn gweithredu er mwyn bod yn sefydliad gwell fyth sy’n cyflawni ein cylch gwaith.

Yn 2024, cafodd ein Comisiynwyr hyfforddiant yn y meysydd canlynol:

• • Meddwl at y dyfodol, gyda hyfforddiant yn cael ei ddarparu gan Swyddfa Gwyddoniaeth Llywodraeth y DU

• • Trafnidiaeth ac iechyd, a ddarparwyd gan Brifysgol Aberystwyth

• • Hyfforddiant arbeningol ar Linkedin, a ddarparwyd gan Equinox

Sistemau digidol

Rydym wedi parhau i ddatblygu ein darpariaeth gyfathrebu ddigidol, gan adeiladu ar wefan sylfaenol er mwyn cynnig platfform sy’n ein helpu i rannu ein diweddariadau a’n naratif am seilwaith yng Nghymru. Parhawyd i ddatblygu ein darpariaeth ddigidol y flwyddyn hon drwy fynd ati’n benodol i gynnal Gweledigaeth ar gyfer Llifogydd 2050, fel is-wefan i’r brif wefan, a thrwy lansio ein cylchlythyr chwarterol.

Gwefan

Ar ein gwefan ceir nodiadau cyfarfodydd y Comisiwn a chyhoeddiadau eraill, cofnodion o ymgysylltu a chyfarfodydd allanol, gwybodaeth am brosiectau a fideos o’n hymddangosiadau yn y cyfryngau, yn y Senedd neu ar ymweliadau canfod ffeithiau. Mae hefyd yn cynnwys lluniau o’n cyfrif cyfryngau cymdeithasol ar Pixelfed ac yn gweithredu fel y canolbwynt i’r rhan fwyaf o’n gweithgarwch cyhoeddus. Yn ystod y flwyddyn, rydym wedi gwneud cryn ymdrech i gyhoeddi ein hallbynnau ar-lein ac, weithiau, ar ffurf pdf. Yn aml, mae darllenwyr sgrin yn cael trafferth gyda fformatau perchnogol megis ffeiliau pdf. Bydd y fenter hon yn gwella hygyrchedd ein cynnwys. Mae ein dull ‘ar-lein yn ddiofyn’ hefyd yn helpu i wella gwelededd i chwilotwyr, gan fod gwe-ymlusgwyr yn gallu adrodd ar yr holl gynnwys a gynhyrchir gennym.

Mae’r ystadegau ar ein gwefan ar gael i bawb edrych arnynt. Yn y 12 mis ers ein hadroddiad diwethaf, cafwyd mwy na 17,600 o ymweliadau â’r wefan gan fwy na 6,000 o ddefnyddwyr unigol. Y DU oedd gwlad darddiad y mwyafrif helaeth o’r unigolion (85%) a ymwelodd â’n gwefan.

Cyfryngau cymdeithasol

Rydym yn weithredol ar dair gwefan cyfryngau cymdeithasol ac wedi cynyddu ein presenoldeb arnynt drwy gydol y flwyddyn:

• • LinkedIn, gyda mwy na 1,380 o ddilynwyr ar hyn o bryd. Mae hyn yn cyfateb i gynnydd o fwy na 10% o gymharu â’r flwyddyn flaenorol.

• • Mastodon. Tynnodd ein postiad mwyaf poblogaidd sylw at dri Chomisiynydd â chyfrif ar toot.wales, sef gweinydd Cymreig Mastodon. Mae gennym fwy na 110 o ddilynwyr ar y platfform hwn.

• • Pixelfed. Platfform cyfryngau cymdeithasol ffynhonnell agored wedi’i optimeiddio ar gyfer rhannu delweddau. Mae gennym fwy na 140 o ddilynwyr ar y platfform hwn.

Ymgysylltu a gweithio gydag eraill

Rydym yn cofnodi ein gweithgarwch ymgysylltu a’n cyfarfodydd allanol ar ein gwefan mewn ffordd agored a thryloyw. Uchafbwyntiau’r Comisiynwyr eleni yw ein gweithgarwch ymgysylltu parhaus ynglŷn â materion sy’n ymwneud ag ynni adnewyddadwy a’r grid, yn ogystal â gwella ein dealltwriaeth o effeithiau llifogydd a’r angen i addasu i’r newid yn yr hinsawdd. Mae’r gweithgarwch ymgysylltu ychwanegol hwn yn ein helpu i ymchwilio i faterion sy’n ymwneud â’n prif brosiectau yn fanylach, y tu allan i’r prif gontractau ymchwil. Edrychwn ymlaen at gyfarfod â rhagor o sefydliadau ac unigolion dros y flwyddyn i ddod a all gyfoethogi ein gwybodaeth am faterion sy’n ymwneud â’r amgylchedd adeiledig a seilwaith yn fwy cyffredinol.

Yn unol â ‘Ffyrdd o Weithio’ Cenedlaethau’r Dyfodol, a phan fo adnoddau yn caniatáu, rydym yn gweithio gyda chyrff eraill i ledaenu negeseuon allweddol ac archwilio syniadau. Fel y nodir yn ein hadroddiadau ar gyfarfodydd, rydym wedi gweithio gyda nifer o sefydliadau y flwyddyn hon.

Mae cydweithio yn helpu i fanteisio i’r eithaf ar setiau sgiliau, cyrhaeddiad ac adnoddau sydd ar gael. Edrychwn ymlaen at weithio gyda chyrff a sefydliadau eraill yn ystod y 12 mis nesaf, er mwyn cyflawni ein cylch gwaith.

Ein proffil

Cydnabu’r Comisiwn fod ei weithgareddau cyfathrebu ac ymgysylltu yn gofyn am arbenigedd a chymorth allanol mewn tri phrif faes, sef:

• • Cymorth misol parhaus i roi gwybod am weithgarwch y Comisiwm yn effeithiol

• • Datblygu strategaeth cyfathrebu ac ymgysylltu

• • Cymorth penodol i ymgysylltu â’r cyfryngau ynghylch cyhoeddi ein hadroddiad ar lifogydd

I’r perwyl hwn, roedd yn bleser gennym ymgysylltu ag Equinox, sef cwmni cyfathrebu sydd wedi’i leoli yng Nghymru, er mwyn iddo helpu’r Comisiwn gyda’i weithgarwch yn y cyfryngau a’r cyfryngau cymdeithasol. Bydd hyn yn cynyddu ein sylfaen adnoddau a’n gweithgarwch ymgysylltu yn sylweddol yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Mae Equinox eisoes wedi ein galluogi i hyrwyddo lansio’r adroddiad ar lifogydd yn effeithiol, a oedd yn cynnwys gweithgarwch rhanbarthol sylweddol ledled Cymru yn ogystal â phresenoldeb mewn cyfweliadau ar y teledu a’r radio. Rydym yn gobeithio y bydd ein proffil cynyddol yn golygu y bydd y Comisiwn yn cael mwy a mwy o geisiadau i roi ei farn ar faterion cyfredol sy’n ymwneud â seilwaith ac yn gallu hyrwyddo ein gwaith ehangach i’r byd.

Yr adolygiad o’r Comisiwn

Yn unol â’i chylch gorchwyl, ym mis Mai 2024 cyhoeddodd Llywodraeth Cymru fod adolygiad o’r Comisiwn yn mynd rhagddo ac y byddai wedi’i gwblhau erbyn diwedd y flwyddyn. Mae Cylch Gorchwyl ar gyfer yr adolygiad hwn wedi’i lunio ac mae gwaith bellach yn mynd rhagddo.

Nod yr adolygiad yw rhoi sicrwydd i Lywodraeth Cymru, Comisiynwyr y Comisiwn a’r Senedd ynglŷn â statws perfformiad, cylch gwaith ac amcanion y Comisiwn.

Bydd yr adolygiad yn canolbwyntio ar effeithiolrwydd y Comisiwn gan gynnwys sut mae’n gweithio ac yn gweithredu.  Ystyrir hefyd a yw’r cyfnod y mae Comisiynwyr yn ei dreulio yn y swydd, sef tair blynedd ar hyn o bryd, yn briodol; a ffurfio barn ar y gofyniad ar y Comisiwn i gynnal asesiad o seilwaith cenedlaethol.

Mae’r adolygiad yn cael ei gynnal gan Wasanaeth Archwilio Mewnol Llywodraeth Cymru sydd wedi ymgynghori â rhanddeiliaid allanol fel rhan o’r gwaith hwn.

Mae’r Comisiwn yn gwbl ymrwymedig i chwarae ei ran yn yr adolygiad. Mae pob Comisiynydd wedi ymateb i’r cwestiynau gan yr adolygwyr am wahanol agweddau ar waith y Comisiwn.

Edrychwn ymlaen at gael canlyniadau’r adolygiad a gweithio gyda Llywodraeth Cymru mewn ffordd gadarnhaol i roi unrhyw argymhellion ar gyfer newid a gynigir ar waith.

Ein Fframwaith

Ein gwariant yn 2023/24 a’n cyllideb ar gyfer 2024/25

Mae’r Comisiwn yn cael cyllideb benodol gan Lywodraeth Cymru er mwyn iddo gyflawni’r rhaglen waith a gwneud ymchwil. Rydym yn cyhoeddi ein meysydd gwariant arfaethedig er mwyn sicrhau tryloywder.

Yn 2023/24, o’n dyraniad cyllidebol gwerth £400,000, gwnaethom wario tua £360,500. Gwariwyd y rhan fwyaf o’r swm hwn ar ymchwil y prosiect ar lifogydd a amlinellir yn fanylach isod. Fe’i gwariwyd yn bennaf ar y pedwar contract ymchwil a’r mân dreuliau a oedd yn gysylltiedig â llunio a chyhoeddi’r adroddiad. Gwnaethom hefyd gynnal astudiaeth gwmpasu er mwyn llywio gwaith Blwyddyn 3 y Comisiwn ar gyfathrebu am yr hinsawdd.

Ar gyfer 2024/25, ac er mwyn cydnabod y sefyllfa anodd o ran cyllid cyhoeddus, mae Llywodraeth Cymru wedi dyrannu cyllideb is o £370,000 inni. Rydym wedi dyrannu dros hanner ein cyllideb i’r prosiectau ymchwil i gyfathrebu am yr hinsawdd sy’n mynd rhagddynt ar hyn o bryd.

Fel y llynedd, rydym wedi cael setliad cyllidebol ar gyfer un flwyddyn gan Lywodraeth Cymru, heb unrhyw sicrwydd y bydd hyn yn parhau. Fodd bynnag, rydym yn hyderus bod yr adroddiadau ar ynni adnewyddadwy a llifogydd a gyflwynwyd ynghyd â’r gweithgarwch arall a amlinellir yn yr adroddiad hwn, wedi dangos y gall y Comisiwn fod yn effeithiol gyda’i waith ac y bydd yn rhoi sylfaen gadarn inni gyflwyno’r achos dros gyllid parhaus yn y dyfodol. Rydym eisoes yn meddwl am waith Blwyddyn 4 y Comisiwn (gweler isod) ac yn gobeithio defnyddio hyn i asesu’r materion allweddol presennol yn y sector seilwaith er mwyn argymell rhaglen waith i’r Comisiwn yn ystod tymor y Senedd nesaf.

Ein rhaglen waith

Ynni adnewyddadwy – 2022/23

Comisiynwyr Arweiniol: Aleena Khan a Nick Tune

Ym mis Hydref 2023, cyhoeddwyd adroddiad mawr cyntaf y Comisiwn, sef Paratoi Cymru ar gyfer Ynni Adnewyddadwy 2050 a oedd yn ffrwyth llawer iawn o waith gennym ni, ein contractwyr, Grŵp Cynghori’r Prosiect a rhanddeiliaid eraill. Gwnaeth y Comisiwn 11 o argymhellion i Lywodraeth Cymru, gan gynnwys:

• • Cyflymu’r broses o gyflwyno datblygiadau ynni adnewyddadwy yng Nghymru drwy bennu gweledigaeth a chynllun gweithredu cliriach y gall byd busnes a chymunedau eu deall.

• • Helpu cymunedau i berchenogi ar gynlluniau lleol a rhannu’r manteision sy’n deillio ohonynt.

• • Diweddaru rheolau cynllunio a rheoliadau adeiladu.

• • Defnyddio ei dylanwad gyda chyrff yn y DU er mwyn helpu i ddatrys problemau sy’n ymwneud â seilwaith grid annigonol.

• • Sicrhau bod mwy o’r manteision economaidd yn aros yng Nghymru er budd pobl Cymru, gan gynnwys casglu elw ynghyd mewn cronfa cyfoeth sofran newydd.

Rydym yn parhau i annog Llywodraeth Cymru i fanteisio ar y cyfle ar gyfer ynni adnewyddadwy yng Nghymru drwy wneud y canlynol:

• • Pennu disgwyliadau uwch o ran perchenogaeth gymunedol, yn enwedig ar gyfer yr holl ddatblygiadau ynni

• • Gweithredu lawer yn gyflymach i leihau rhwystrau i gyflwyno cynlluniau ynni adnewyddadwy ar raddfa fach drwy waith datblygu a ganiateir

• • Ystyried y syniad o ‘ragdybiaeth o blaid cydsyniad’ ar gyfer cynlluniau ynni adnewyddadwy cymunedol

• • Cyflwyno arbenigedd cyfunol i gefnogi prosesau gwneud penderfyniadau a chydsynio mwy amserol ar gyfer prosiectau

Er gwaethaf y cyfyngiadau ar adnoddau yn Llywodraeth Cymru, credwn o hyd fod llawer mwy i’w wneud gan Lywodraeth Cymru er mwyn sicrhau bod Cymru yn lle deniadol i ddatblygu prosiectau sy’n sicrhau manteision llawer mwy sylweddol i bobl a chymunedau Cymru. Fel gyda’n holl ohebiaeth ffurfiol, mae ein gweithgarwch ymgysylltu â Llywodraeth Cymru ar gael i’w weld ar ein gwefan.

Rydym wedi ysgrifennu ddwywaith at Jo Stevens AS, Ysgrifennydd Gwladol Cymru, er mwyn gofyn am gyfarfod i drafod mater datganoli Ystad y Goron i Gymru. Rydym yn aros yn eiddgar am ymateb Llywodraeth y DU.est.

Llifogydd – 2023/24

Comisiynwyr Arweiniol: Eurgain Powell ac Eluned Parrott

Y wybodaeth ddiweddaraf am ein prosiectau

Rydym yn argymell dull gweithredu seiliedig ar ddalgylchoedd sy’n cynnwys cymunedau lleol yn uniongyrchol mewn penderfyniadau sy’n ymwneud â llifogydd gan ddefnyddio mentrau megis Rheithgorau Dinasyddion a Fforwm Gwrthsefyll Dŵr newydd.

O ran llywodraethu, mae’r adroddiad yn galw am benodi Comisiynydd Dŵr a llunio strategaeth 30 mlynedd ar gyfer gwrthsefyll llifogydd er mwyn ysgogi atebion arloesol i lifogydd ledled Cymru. Er mwyn gwella ymwybyddiaeth a sgiliau, mae’r adroddiad yn awgrymu y dylid integreiddio addasu i’r newid yn yr hinsawdd yng nghwricwla ysgolion Cymru a darparu hyfforddiant ar wrthsefyll llifogydd yn rhanbarthol.

Er mwyn cynyddu cyllid ac adnoddau, rydym yn argymell y dylid amrywiaethu ffynonellau cyllid a chyflwyno cymorthdaliadau gan Lywodraeth Cymru er mwyn helpu’r perchnogion tai sydd â’r angen mwyaf i fuddsoddi mewn mesurau gwrthsefyll llifogydd.

Rydym eisoes wedi ymgysylltu â’r Gweinidog perthnasol yn Llywodraeth Cymru i drafod yr argymhellion yn yr adroddiad hwn ac wedi cynnal trafodaethau rhagweithiol â swyddogion er mwyn helpu i sicrhau bod ein hadroddiad yn cael derbyniad ffafriol. Edrychwn ymlaen at gael helpu Llywodraeth Cymru a sefydliadau eraill i roi ein hargymhellion ar waith.

Cyfathrebu am yr hinsawdd – 2024/25

Comisiynwyr Arweiniol: Helen Armstrong a Steve Brooks

Trosolwg o’r prosiect

Mae gwaith Blwyddyn 3 y Comisiwn yn ystyried sut rydym yn cyfathrebu â chymunedau y bydd Newid yn yr Hinsawdd yn effeithio arnynt. Y llynedd, gwnaethom gomisiynu gwaith i’n helpu i gwmpasu’r materion yn y maes hwn. Er mwyn helpu gyda’r gwaith hwn, gwnaethom gyhoeddi cais am dystiolaeth i gasglu gwybodaeth a chynnal sawl sesiwn fel Comisiwn er mwyn nodi ble y gellid gwneud gwaith ychwanegol penodol er mwyn cyflwyno argymhellion ystyrlon i Lywodraeth Cymru.

Mae ein rhaglen ymchwil y flwyddyn hon yn canolbwyntio ar ddau faes, pob un â’i safbwynt unigryw ar y mater hwn:

Ymgysylltu â Chymunedau – yr Ysgol Dyfodoleg Ryngwladol

Gwnaethom nodi y bydd polisi presennol Llywodraeth Cymru ar faterion sy’n ymwneud â newid yn yr hinsawdd yn ei gwneud yn ofynnol i bobl o bob rhan ogymdeithas gael eu cynnwys yn y broses o feddwl am addasu i newid yn yr hinsawdd yn yr hirdymor a goblygiadau hynny i seilwaith. Yn ein barn ni, mae cyfranogiad cymunedol yn elfen allweddol o alluogi addasu i newid yn yr hinsawdd a datblygu seilwaith mewn ffordd gadarnhaol yn yr hirdymor.

Mae’r Ysgol Dyfodoleg Ryngwladol wedi cael ei chomisiynu i gydlunio a phrofi dulliau gweithredu ymarferol sy’n helpu cymunedau amrywiol sy’n seiliedig ar leoedd yng Nghymru i gael sgyrsiau ynghylch addasu i newid yn yr hinsawdd a’r effeithiau hirdymor ar seilwaith.

Mae amcanion penodol yn cynnwys gweithio o fewn grwpiau penodol yn ardal Grangetown yng Nghaerdydd a gwneud y canlynol:

• • Defnyddio’r hyn sy’n gweithio o ran dulliau cyfranogol a dyfodolegol o gynnwys cymunedau amrywiol sy’n seiliedig ar leoedd mewn prosesau gwneud penderfyniadau hirdymor

• • Defnyddio technegau cyfranogol, creadigol i gynnwys dinasyddion amrywiol

• • Profi a chofnodi’r gwersi a ddysgwyd i bobl eraill

• • Gwneud argymhellion i’r Comisiwn yn unol â’i gylch gwaith

Ymhlith allbynnau’r adroddiad hwn, rydym yn gobeithio llunio pecyn cymorth i eraill ar ymgysylltu â chymunedau lleol.

Seilwaith Cydnerth – Arup

Ar sail ein gwaith cwmpasu, daethom i’r casgliad nad yw darparwyr na chynllunwyr seilwaith yn rhoi ystyriaeth lawn i’r 60-70 mlynedd nesaf o ran effeithiau newid yn yr hinsawdd ar rwydweithiau seilwaith yng Nghymru a bod angen gwell prosesau sy’n canolbwyntio ar y dyfodol ar gyfer cynllunio a chyflenwi seilwaith yn y dyfodol.

Yn y prosiect hwn, byddwn yn adolygu sut mae ystyriaethau o ran newid yn yr hinsawdd o fewn prosesau cynllunio a darparu seilwaith yn cael eu hystyried o safbwynt cynnal a chadw’r seilwaith presennol (e.e. dulliau rheoli asedau) a datblygu seilwaith newydd.

Yn benodol, byddwn yn edrych ar y meysydd seilwaith canlynol:

• • Iechyd

• • Tai

• • Ynni

• • Dŵr a ddŵr gwastraff

• • Addysg

• • Trafnidiaeth

• • Adeiladu

• • Cyfleusterau cymunedol

• • Awdurdodau lleol a rhanbarthol

Ar ôl ymgysylltu’n helaeth â darparwyr seilwaith ynghylch sut maent yn ystyried amcanestyniadau hinsawdd a sut maent yn cydweithio ar hyn o bryd i fynd i’r afael â phroblemau sy’n gysylltiedig â’r hinsawdd, os o gwbl, bydd y prosiect hwn yn gorffen drwy gynnal gweithdy addysgol i gyrff seilwaith, er mwyn dod â nhw at ei gilydd i drafod pa newidiadau y gellir eu gwneud.

Yn 2025, bwriadwn lunio adroddiad a fydd yn gwneud argymhellion i Weinidogion Cymru ynglŷn â sut i helpu cyrff cyhoeddus i ymgysylltu â chymunedau a’r cyhoedd a’u cynnwys yn yr ymateb i’r argyfwng newid hinsawdd.

Gwaith am 2025/2026 – asesu seilwaith at y dyfodol

Mae’r Comisiwn yn ymwybodol bod ei raglen waith a’i gylch gwaith presennol yn dod i ben. Rydym yn gweithio ar sail y dybiaeth y bydd ei waith yn parhau yn y dyfodol ac y caiff cylch gwaith newydd ei bennu iddo gan Lywodraeth nesaf Cymru yn 2026.

O ystyried hyn, mae’r Comisiwn yn awyddus i wneud darn o waith ‘Blwyddyn 4 / Blwyddyn Olaf’ gyda gwahanol sectorau seilwaith ar ba broblemau mawr y mae’r diwydiant yn debygol o’u hwynebu dros yr 80 mlynedd nesaf. Byddwn yn cyflwyno’r canfyddiadau hyn i Lywodraeth Cymru ac yn argymell rhaglen waith i’r Comisiwn ar gyfer tymor y Senedd nesaf.

Credwn y gallai’r defnydd o dechnegau ‘Meddwl at y Dyfodol’ chwarae llawer mwy o rôl mewn polisi yng Nghymru. Ein nod yw defnyddio’r technegau hyn yn aml yn ein gwaith, gan gynnwys, o bosibl, Asesu Seilwaith at y Dyfodol er mwyn ysgogi sgwrs ynghylch anghenion Cymru o ran seilwaith ar gyfer y genhedlaeth bresennol a chenedlaethau’r dyfodol.

Myfyrdodau’r Comisiynwyr

Helen Armstrong

O dan oruchwyliaeth grŵp cyfeirio prosiect bach, bydd Ysgol y Dyfodol Rhyngwladol yn ystyried ffyrdd creadigol ac arloesol o ymgysylltu â chymunedau ac rydym yn gobeithio y bydd y canlyniadau yn ysbrydoli darparwyr seilwaith a’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau i gynnwys y cyhoedd yn fwy effeithiol. Mae’r darn hwn o waith yn wirioneddol gyffrous a chredaf y gallwn gymhwyso’r gwersi a ddysgir yn ehangach, gan wneud cyfraniad pwysig at y ffordd rydym yn gwneud pethau yng Nghymru.

Jen Baxter

Steve Brooks

Y flwyddyn hon, rydym yn dathlu 25 mlynedd ers datganoli yng Nghymru. Wrth imi fyfyrio ar ein cynnydd yn ystod y ddau ddegawd a hanner diwethaf, caf fy nharo gan rai o’r newidiadau rydym wedi’u gweld. Ar yr un pryd, rwy’n myfyrio ar y newidiadau y bydd eu hangen arnom yn y dyfodol a sut y byddwn yn camu ymlaen i’r bennod nesaf yn natblygiad Cymru. Tan yn gymharol ddiweddar, roedd effeithiau byw y tu hwnt i’n terfynau amgylcheddol yn cael eu deall ond roeddent yn ymddangos yn bell i ffwrdd i lawer o bobl. Gan fy mod yn gweithio ym maes datblygu rhyngwladol, roeddwn i’n gwybod bod newid yn yr hinsawdd yn newid amgylcheddau ac yn effeithio ar fywiolaethau, yn enwedig yn Rhannau Deheuol y Byd. Roeddwn i’n gyfarwydd â’r amcanestyniadau hirdymor ond roedd y risg yn aml yn ymddangos yn bell i ffwrdd, yn haniaethol hyd yn oed, hyd yn oed i mi.

Mae’r Comisiwn yn gwneud gwaith sy’n cael ei arwain ar y cyd gennyf, sy’n ymwneud yn benodol â meithrin dealltwriaeth o’r cyfyngiadau a’r cyfleoedd wrth inni ystyried amcanestyniadau hinsawdd mewn prosesau cynllunio seilwaith a chynllunio gofodol. Mae’r gwaith hwn yn canolbwyntio ar ymgysylltu â chynllunwyr a darparwyr seilwaith er mwyn ystyried arferion presennol, rhannu gwybodaeth ac ymdrechion cydweithredol. Rydym hefyd yn edrych ar astudiaethau achos o arferion gorau o bob cwr o’r byd, gan feithrin dealltwriaeth o’r ffordd y mae gwledydd gwahanol yn integreiddio amcanestyniadau hinsawdd yn eu prosesau cynllunio. Bydd ein canfyddiadau yn allweddol i lywio argymhellion i Lywodraeth Cymru, yn benodol wrth ei chynghori ynglŷn â sut y dylai geisio cyngor ar yr hinsawdd yn y dyfodol a sut i gynllunio’n strategol ar gyfer seilwaith Cymru.

Bydd yr adroddiad rydym yn gweithio arno yn ystyried y gwahaniaethau rhwng effeithiau disgwyliedig newid yn yr hinsawdd a data go iawn, a sut y gall y gwahaniaethau hyn ddylanwadu ar y gwaith o gynllunio a darparu seilwaith. Y nod yw sicrhau bod y rhai sy’n gwneud penderfyniadau mewn sefyllfa well i ymateb yn effeithiol i heriau yn y dyfodol.

Er mwyn creu’r wlad honno lle rydym yn gwneud pethau yn wahanol, bydd angen i bob un ohonom gamu i’r adwy a chwarae ein rhan. Mae angen inni gydnabod y rhwystrau a wynebwn ar hyn o bryd ond parhau’n ddiwyro â’n hymdrechion i’w goresgyn. Mae angen i bob un ohonom ofyn i’n hunain beth gallwn ei wneud, yn bersonol ac yn broffesiynol, i greu dyfodol mwy cynaliadwy a chydnerth i Gymru.

David Clubb

Aleena Khan

Yn y flwyddyn sydd i ddod, edrychaf ymlaen at gyfrannu tuag at y prosiect Cyfathrebu am yr Hinsawdd – Ymgysylltu â Chymunedau, sy’n canolbwyntio ar y cydgysylltiad rhwng ymgysylltu â’r gymuned a sicrhau bod seilwaith yn addas at y dyfodol.

Eluned Parrott

Fel un o’r comisiynwyr arweiniol ar brosiect mawr y flwyddyn hon ar y Gallu i Wrthsefyll Llifogydd, bu’n flwyddyn o ddarganfod a myfyrio, a hoffwn ddiolch i’r nifer mawr o randdeiliaid a chymunedau sydd wedi ein cefnogi ar ein taith.

Mae’r data yn llwm. Mae 1 o bob 7 cartref yng Nghymru eisoes yn wynebu perygl o lifogydd, a bydd y nifer hwn yn cynyddu’n gyflym wrth i effeithiau newid yn yr hinsawdd ddod yn fwyfwy amlwg. Pan fyddwch yn ymweld â chymunedau sydd eisoes yn byw gyda’r risg hon, mae’r pryder yn amlwg. Mae llifogydd yn dinistrio bywydau. Mae’n chwalu’r ymdeimlad hwnnw o ddiogelwch sydd ei angen ar bob un ohonom er mwyn teimlo’n ddiogel yn ein cartrefi ac yn golygu bod pobl yn edrych dros eu hysgwyddau bob tro y bydd yn bwrw glaw. Mae’n gwneud niwed i iechyd meddwl ac iechyd corfforol pobl am flynyddoedd i ddod, nid dim ond pan fyddant yn wynebu perygl uniongyrchol o lifogydd.

Yn bersonol, mae gennyf ymdeimlad dwfn o gyfrifoldeb am y cymunedau hyn, er mwyn sicrhau bod eu lleisiau’n cael eu clywed a helpu i ysgogi newid ystyrlon. Mae clywed storïau am ofid personol wedi bod yn agoriad llygad, yn ogystal â chlywed bod pobl yn awyddus i chwarae rhan weithredol yn y gwaith o sicrhau y gall eu cymunedau wrthsefyll newid yn yr hinsawdd yn y dyfodol. Nid ydynt yn fodlon aros yn oddefol am yr argyfwng nesaf ac ni ddylem ninnau wneud hynny ychwaith. Fel cymdeithas, dylem fod yn ysu am greu dyfodol gwell. Nawr yw’r amser i ddechrau.

Eurgain Powell

Rwyf wedi mwynhau gweithio gyda’m cyd-Gomisiynydd i ystyried amrywiaeth o faterion sy’n ymwneud â seilwaith yn fawr iawn, yn ogystal ag ymweld â rhannu eraill o Gymru a siarad ag amrywiaeth o randdeiliaid am heriau a chyfleoedd lleol. Rwyf hefyd wedi cael budd o hyfforddiant ar Becyn Cymorth Dyfodoleg Llywodraeth y DU ac roeddwn yn falch ein bod wedi gallu defnyddio methodolegau ‘meddwl at y dyfodol’ yn ein gwaith ar Lifogydd er mwyn datblygu Gweledigaeth gadarnhaol ar gyfer Cymru sy’n gallu gwrthsefyll llifogydd yn 2050.

Nick Tune