A group of people are walking across a wooden bridge over an estuary where the tide has left pools of water in the sand. There is a railway line on the left hand side of the picture.

Mae CSCC yn cynnal sawl taith astudio y flwyddyn i ddeall mwy am faterion seilwaith lleol. Mae’r blogbost hwn yn disgrifio ein hymweliad â Fairbourne ac Abermaw ym mis Mawrth 2025

Sawl gwaith y flwyddyn mae’r Comisiwn yn ymweld â gwahanol rannau o Gymru i ddeall materion lleol yn ymwneud â seilwaith a all helpu i lywio ein barn a dod â mwy o brofiadau byw i’n hargymhellion.

Ym mis Mawrth 2025 buom yn ymweld â Fairbourne ac Abermaw (Abermaw) i ddarganfod mwy am sut mae cymunedau a chyrff cyhoeddus yn gweithio i wella gwydnwch lleol i lifogydd arfordirol, ac i weld sut mae’r cyswllt rheilffordd ar draws yr aber yn cael ei gryfhau yn wyneb bygythiadau hinsawdd cynyddol.

Fairbourne

Mae Fairbourne wedi cael lle amlwg mewn erthyglau yn y wasg am newid hinsawdd. Aethom ar y trên o Abermaw i Farbourne i gwrdd â Phartneriaeth Fairbourne i ddarganfod hanes a ffurfiant y grŵp.

Yr olygfa o’r trên rhwng Abermaw a’r Friog

Cyfarfuom â Phartneriaeth Fairbourne yn neuadd bentref Friog a Fairbourne sy’n amlwg yn ased cymunedol pwysig iawn. Mae’r Bartneriaeth yn cynnwys trigolion lleol, Cyngor Gwynedd, Scottish Power, Dŵr Cymru, Cyfoeth Naturiol Cymru, Ymgynhoriaeth Gwynedd Consultancy (YGC), Gwasanaeth Cynllunio Argyfwng Rhanbarthol Gogledd Cymru a Chyngor Cymuned Arthog. Ffurfiwyd y Bartneriaeth yn 2024 ar ôl mwy na degawd o weithgarwch lleol mewn ymateb i’r adroddiadau negyddol niferus a gynhyrchwyd am Fairbourne a’i hyfywedd hirdymor.

A mug with a picture of a village hall and the words 'Friog and Fairbourne village hall'
A painting with the title "Fairbourne Village Hall, at the heart of the village", and a picture of a building set back from a beach.

A group of nearly 20 people sit around large tables in a village hall, looking at a projector screen in the background.

Buom yn gwrando wrth i gynrychiolwyr y gymuned ddisgrifio eu pryderon am anghywirdebau cyson a hirsefydlog am y bygythiad y maent yn ei wynebu, a’r effeithiau y mae erthyglau negyddol yn y wasg yn eu cael ar eu hiechyd a’u bywoliaeth. Mae’n ymddangos bod sefydliadau’r sector cyhoeddus wedi gweithio’n galed iawn i wrando ar bryderon trigolion ac yn gweithio gyda nhw i wella’r gallu i wrthsefyll llifogydd yn lleol. Mae Partneriaeth Fairbourne yn benllanw blynyddoedd lawer o feithrin ymddiriedaeth rhwng y gwahanol bartneriaid, a gellid ei gweld fel model posibl i gymunedau arfordirol eraill ddysgu ohono.

Cawsom gyfarfod byr gyda Network Rail i ddysgu am y prosiect i adnewyddu’r bont reilffordd restredig Gradd 2 – camp beirianyddol wirioneddol drawiadol o ystyried yr heriau a godwyd gan y tywydd, y llanw a’r angen i leihau’r tarfu ar rwydweithiau trafnidiaeth yn lleol.

Cerdded i Abermaw

Cawsom gyfarfod byr gyda Network Rail i ddysgu am y prosiect i adnewyddu’r bont reilffordd restredig Gradd 2 – camp beirianyddol wirioneddol drawiadol o ystyried yr heriau a godwyd gan y tywydd, y llanw a’r angen i leihau’r tarfu ar rwydweithiau trafnidiaeth yn lleol.

Fideo o’r aber rhwng Fairbourne a Bermo, gyda thrên yn araf yn croesi’r bont.

Pan gyrhaeddon ni Abermaw fe wnaethom gyfarfod â staff o YGC a Chyngor Gwynedd a ddisgrifiodd y gwaith sy’n cael ei wneud i leihau’r perygl llifogydd mewn dau le gwahanol ar lan y môr. Mae’n anodd gorbwysleisio cymhlethdod y gwaith; mae llawer yn digwydd o dan y ffordd a’r palmant sy’n cyflwyno her sylweddol i waith adeiladu mawr. Bydd y gwaith gorffenedig yn darparu amwynder gwell ac yn lleihau’r perygl o lifogydd i nifer o fusnesau yn y dref.

A group of people stand on a beach promenade looking into the distance. The clouds are grey.
Promenâd y gogledd
A group of people stand under a bridge and behind a barricade, clearly looking at something beyond the barricade that is not visible on the photo.
Gwaith yn cael ei wneud yng Ngerddi Victoria

Beth ddysgon ni

  • Clywsom fod y wasg negyddol am Fairbourne wedi gadael rhai pobl yn teimlo dan warchae
  • Ni ddylid diystyru pwysigrwydd gwrando ar gymunedau i glywed eu straeon a deall eu blaenoriaethau
  • Mae Partneriaeth Fairbourne yn dangos arfer da o ran cydweithio rhwng y gymuned, a sefydliadau yn y sector cyhoeddus a phreifat. Gallai gynnig model i gymunedau arfordirol eraill ei fabwysiadu
  • Mae Network Rail yn meddwl yn hirdymor am newid hinsawdd, ac mae hyn yn dylanwadu ar eu dewisiadau peirianyddol
  • Gall – a dylai – seilwaith wedi’i uwchraddio wella agweddau lluosog ar yr un pryd. Gwelsom y bont wedi’i huwchraddio gyda llwybr teithio llesol ehangach a ddylai fod yn wydn am ddegawdau i ddod
  • Mae cynlluniau amddiffyn rhag llifogydd yn gymhleth ac yn ddrud. Ni fydd unrhyw gymuned yng Nghymru yn gallu adeiladu ei ffordd allan o berygl llifogydd, sy’n gwneud argymhellion ein hadroddiad llifogydd, megis creu fforwm llifogydd Cymru, yn hynod berthnasol i gymunedau arfordirol

Diolchiadau

Rydym yn ddiolchgar i bawb a roddodd o’u hamser i gwrdd â ni yn y Friog a’r Bermo. Byddwn yn ymgorffori’r pethau a ddysgwyd o’n hymweliad yn ein meddwl, ein hadroddiadau a’n cyfathrebiadau.

Lluniau a fideos gan David Clubb.

Gallwch ddarllen am ein hymweliad â Bannau Brycheiniog ym mis Hydref 2024 yma.